Amicus est tamquam alter idem. - Przyjaciel jest jakby drugim mną. (Cicero) | Więcej
Spójnik - Coniunctio

Spójnik (Coniunctio)

Spójnik jest nieodmienną i niesamodzielną częścią mowy. Zwykle spójnik jest skostniałą formą rzeczownika, zaimka, przymiotnika, albo całego wyrażenia: quod, dum (niegdyś bierniki), nihilominus - nie mniej, proinde - dosł. stamtąd naprzód. Spójnik spaja słowa, wyrażenia lub zdania. Odpowiednio do charakteru związku między częściami składowymi, spojniki można podzielić na:

  1. Współrzędne - łączące konstrukcje współrzędne lub podobne:

    • łączne:
      et, -que, atque (= ac) - i
      etiam, quoque, neque non (= necnon), quin etiam, itidem (= item) - również
      cum ... tum ..., tum ... tum ... - zarówno ... jak i ..., nie tylko ... ale również ...

    • rozłączne:
      aut - lub
      neque - ani
      aut ... aut ..., vel ..., vel (-ve) ... - albo ..., albo ...
      qua- ... qua- ... - z jednej strony ..., z drugiej strony ...
      modo ... modo ... - raz ..., raz ...
      sive (= seu) ... sive ... - czy ... czy ...
      neque (nec) ... neque (nec) - ani ... ani ...
      et ... neque - zarówno ... i nie ...
      nec ... et ..., nec (neque) ... -que - ani ... i ...

    • przeciwstawne:
      sed, autem, verum, vero, at, atqui - ale
      tamen, attamen, sed tamen, verum tamen - niemniej, jednak
      nihilominus - niemniej
      at vero - jednak zaiste
      enimvero - zaiste
      ceterum - z drugiej strony, ale

    • przyczynowe:
      nam, namque, enim, etenim - ponieważ
      quapropter, quare, quamobrem, quocirca, unde - zatem

    • wynikowe:
      ergo, igitur, itaque, ideo, idcirco, inde, proinde - zatem, więc

  2. Podrzędne - łączące zdania podrzędne i nadrzędne:

    • warunkowe:
      si - jeśli
      sin - ale jeśli
      nisi (ni) - jeśli nie
      quod si - ale jeśli
      modo, dum, dummodo, si modo - jeśli tylko
      dummodo ne, dum ne, modo, ne - jeśli tylko nie

    • porównania:
      ut, uti, sicut - tak jak
      velut - jak, tak jak
      prout, praeut, ceu - podobnie jak
      tamquam, tanquam, quasi, ut si, ac si, velut, veluti, velut si - jak gdyby
      quam, atque (= ac) - (tak) jak

    • przyzwolenia:
      etsi, etiamsi, tametsi - nawet jeśli
      quamquam, quanquan - chociaż
      quamvis, quantumvis, quamlibet, quantumlibet - jakkolwiek wiele
      licet, ut, cum (quom) - pomimo, jednakże

    • czasowe: cum (quom), quando - (podczas) kiedy
      ubi, ut - kiedy
      cum primum, ut primum, ubi primum, simul, simul ac, simul atque - jak tylko, skoro
      postquam (posteaquam) - po
      prius ... quam, ante ... quam - przed
      non ante ... quam - aż (nie)
      dum, usque dum, donec, quoad - dopóki, podczas gdy

    • skutkowe i celowe:
      ut, uti, quo - aby
      ne, ut ne - aby nie
      neve (= neu) - aby nie, ani
      quin, quominus - aby nie (po przeczeniu)

    • przyczynowe:
      quia, quod, quoniam, quando - ponieważ
      cum (quom) - ponieważ
      quandoquidem, si quidem, quippe, ut pote - jako że, ponieważ zaiste
      propterea ... quod - z tego powodu ... że

Słowa oznaczające i, zarówno, albo, nawet, także

W łacinie są cztery słowa oznaczające "i", które mogą łączyć zarówno słowa, wyrażenia, jak i wypowiedzenia: ac, atque (wariant ac), et, -que. Mogą one także występować równocześnie.

  • ac (atque) wyraża nacisk; można tłumaczyć jako "i rzeczywiście", "i także", zwłaszcza jeśli wprowadza wyrażenie:

    Caesar atque Brutus - Cezar i (także) Brutus

  • et oznacza po prostu "i", także gdy jest powtórzone w znaczeniu "zarówno" (w łacinie nie ma osobnego słowa o znaczeniu "zarówno"):

    Caesar et Brutus - Cezar i Brutus
    et Caesar et Brutus - i Cezar, i Brutus (zarówno Cezar, jak i Brutus)

  • -que wyraża mniejszy nacisk niż et; dołącza się je do drugiego z dwóch słów, które łączy (lub pierwszego słowa drugiego wyrażenia). Jeśli wyrażenie rozpoczyna się od jednosylabowego przyimka, wówczas -que dołącza się do następnego słowa:

    Caesar Brutusque - Cezar i Brutus
    in foroque - i na forum

Znaczenie "także", "nawet" można wyrazić na kilka sposobów:

  • et - "i także":

    et tu, Brute - i ty, Brutusie (także)

  • etiam - "nawet", "także" w zdaniach twierdzących:

    Etiam mensas consumimus? - Czy jemy nawet stoły?

  • quoque - "także" zawsze bezpośrednio po rzeczowniku, który określa:

    Amabat vos quoque Caesar. - Cezar kochał także was.
Popularnym idiomem jest non solum ... sed etiam ... - nie tylko ... , ale także ... .

Słowa aut, vel i -ve oznaczają "albo" (także: "albo ... , albo ..."), ale są stosowane w nieco odmiennych sytuacjach:

  • aut stosuje się wtedy, gdy podkreśla się wzajemne wykluczanie się możliwości:

    aut Caesar aut nihil - albo Cezar, albo nic

  • vel stosuje sie wtedy, kiedy możliwości się nie wykluczają lub nie jest to istotne:

    servi in prato vel in horto sunt - niewolnicy są na łące albo w ogrodzie

  • -ve oznacza to samo, co vel, ale wyraża mniejszy nacisk, a funkcjonuje podobnie, jak -que:

    puer puellave - chłopiec albo dziewczyna

Znaczenie "ani" mają następujące konstrukcje:

  • ne ... quidem - "ani (nawet)" w zdaniach przeczących:

    Brutus ne verbum quidem dicit. - Brutus nie mówi ani (nawet) słowa.

  • nec ... nec ... (neque ... neque ...) - mają to samo znaczenie "ani ... ani ...":

    Neque Galli neque Germani Romanos superant. - Ani Gallowie, ani Germanie nie zwyciężają Rzymian.

    Kiedy nec/neque nie jest powtórzone, oznacza zwykle "i nie":

    Contra Gallos locum muniunt neque iumenta solvunt. - Przeciw Gallom szykują miejsce i nie odwiązują zwierząt.